چارچوبی مفهومی برای برنامه ریزی مبتنی بر آینده اندیشی در دانشگاه

با توجه به شرایط بسیار پیچیده در جهان به‌شدت رقابتی و با دگرگونیهای گسسته، دانشگاهها و مؤسسات آموزش‌عالی ایران به مثابۀ نهادهایی هوشمند، خودتنظیم و خودراهبر راهی جز سوق دادن برنامه‌ریزیهای خود به سمت الگوی آینده‌اندیشی و آینده‌نگاری راهبردی در پیش ندارند. آینده‌اندیشی قبل از هر چیز رویکرد معرفت شناختی نوپدیدی به برنامه‌ریزی است. در آینده اندیشی، آینده‌های بدیل به‌صورت چهار مرحله ممکن، باورپذیر، محتمل و مرجّح سطح بندی می‌شوند. دانشگاههای پیشرو جهان رویکرد آینده پژوهی را در کانون برنامه‌ریزیهای خود قرار داده‌اند. هدف از پژوهش حاضر دستیابی به الگویی مفهومی و عملیاتی برای آینده‌نگاری در دانشگاه بود. نوع پژوهش توصیفی و تحلیلی بود و از روش تحقیق کیفی تحلیل محتوای متون و منابع و تجارب دانشگاهی و مراجعه به خبره‌های موضوع استفاده شد. قلمرو تحقیق دانشگاههای دولتی غیر علوم پزشکی بود. از ابزارهای محقق ساخته پس از بررسی روایی آنها برای تحلیل محتوای اسناد نظام آموزش‌عالی و دانشگاه و مصاحبه عمیق اکتشافی به‌صورت نیمه ساختمند با نمونه‌ای هدفمند از مدیران در حد اشباع داده‌ها استفاده شد. روش تحلیل، تحلیل محتوای کیفی متون بود و از ترکیب متوازن (مثلثی‌کردنِ) یافته‌ها، الگویی مفهومی به‌دست آمد و در پنل خبره‌ها و ذینفعان، اعتباربخشی شد. نتایج تحقیق، دستیابی به مدلی مفهومی شامل سه رکن و هشت حلقۀ فرایندی، به‌علاوه دوازده اصل راهنما برای آینده‌اندیشی در دانشگاهها بود و در پایان، پیشرانها و عوامل شکل دهنده به آینده دانشگاه ایرانی سنخ شناسی شد.